Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) αποτελεί έναν από τους πλέον κρίσιμους θεσμούς για την Ελλάδα, μια χώρα που διαθέτει τεράστιο θαλάσσιο χώρο, στρατηγικής σημασίας για την οικονομία, το περιβάλλον και την εθνική κυριαρχία. Η ορθολογική διαχείριση των θαλάσσιων ζωνών δεν είναι απλώς ευρωπαϊκή υποχρέωση, είναι ουσιαστικά ένας πυλώνας εθνικής πολιτικής, ένα εργαλείο ισχυροποίησης της διεθνούς θέσης της χώρας μας.
Ουσιαστικά, ο ΘΧΣ αποτελεί θεμέλιο για:
⦁ την βιώσιμη ανάπτυξη
⦁ την προστασία του περιβάλλοντος και
⦁ τη διασφάλιση των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων
Α. Το Ιστορικό: Από τη Σύμβαση του Montego Bay στη Θεσμική Κατοχύρωση της ΑΟΖ
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), του 1982, κατοχύρωσε το δικαίωμα κάθε παράκτιου κράτους να ανακηρύξει Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ). Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση το 1995 με πρωτοβουλία μας, υιοθετώντας ένα στρατηγικό εργαλείο υπεράσπισης των εθνικών της δικαιωμάτων και διαμορφώνοντας έναν οδικό χάρτη αξιοποίησης του θαλάσσιου πλούτου με όρους δικαίου και ανάπτυξης.
Ακολούθως, το 2011, ως Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, προώθησα τον Νόμο 4001/2011 που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πρόδρομος του ΘΧΣ καθώς είχε σαφές χωρικό, περιβαλλοντικό και γεωπολιτικό αποτύπωμα. Ήταν καθοριστικός για την ενεργειακή στρατηγική της χώρας και ήταν αυτός που εισήγαγε το πλαίσιο για την ανακήρυξη και οριοθέτηση της Ελληνικής ΑΟΖ και για την έρευνα των υδρογονανθράκων.
Β. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός: Ένα Εθνικό Όραμα
Στο Α’ εξάμηνο του 2014, η Ελλάδα είχε την προεδρία της Ε.Ε. Ως πρόεδρος του συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος, προώθησα στις συνεδριάσεις μας την εθνική προτεραιότητας της «Γαλάζιας (θαλάσσιας) Ανάπτυξης». Βασικό αποτέλεσμα των πρωτοβουλιών μας ήταν, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/89/ΕΕ, η οποία καθιέρωσε την υποχρέωση για τα κράτη μέλη να θεσπίσουν Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια μέχρι το 2021, προκειμένου να διασφαλίσουν την ορθολογική χρήση των θαλάσσιων πόρων και να ενσωματώσουν την εν λόγω Οδηγία στην εθνική τους νομοθεσία μέχρι το 2016.
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αφορά την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των δραστηριοτήτων στον θαλάσσιο χώρο: αλιεία, τουρισμός, ναυτιλία, ενέργεια, προστασία περιβάλλοντος.
Εμείς αντιληφθήκαμε ότι χωρίς ολοκληρωμένο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο, η Ελλάδα θα παρέμενε ευάλωτη τόσο σε γεωπολιτικές πιέσεις όσο και σε αναπτυξιακά αδιέξοδα. Γι’ αυτό το λόγο ενισχύσαμε ποικιλότροπα την ιδέα της Γαλάζιας Ανάπτυξης, θέσαμε τις βάσεις για θαλάσσια ενεργειακή στρατηγική και με δικές μας πρωτοβουλίες χαρτογραφήθηκαν θαλάσσια ‘blocks’ και προβλέψαμε Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).
Γ. Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός: Διαχρονική αδράνεια
Η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2914/89/ΕΕ καθυστέρησε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ και τελικά ενσωματώθηκε με τον Νόμο 4546/2018, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ήδη παραπέμψει την υπόθεση καθυστέρησης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Δεν υπήρξε καμία σοβαρή πρόοδος έως το 2019 και στη συνέχεια ακολουθεί το παρακάτω χρονικό:
⦁ 31 Μαρτίου 2021: Υποχρέωση συμμόρφωσης κρατών μελών με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ
⦁ 02 Δεκεμβρίου 2021: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προειδοποιεί την Ελλάδα για τις υποχρεώσεις της ως προς την συμμόρφωση με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ
⦁ 01 Φεβρουαρίου 2022: Η Ελλάδα εκθέτει την πρόοδο την οποία είχε σημειώσει όσον αφορά στον εθνικό θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, χωρίς να αναφέρει όμως την ημερομηνία για τη θέσπιση σχεδίων
⦁ 19 Απριλίου 2023: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρίνει την προηγούμενη απάντηση της Ελλάδας ως μη ικανοποιητική και μας καλεί για συμμόρφωση με την Οδηγία εντός δύο μηνών (έως 19 Ιουνίου 2023)
⦁ 07 Ιουνίου 2024: Η Ελλάδα απαντάει ότι δεν έχει κατορθώσει να ολοκληρώσει τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και ότι επρόκειτο να τον υλοποιήσει μέσα στα επόμενα τρία χρόνια
⦁ 19 Ιουνίου 2023: Η Ελλάδα χάνει την δεύτερη καταληκτική ημερομηνία για την κατάθεση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι η Οδηγία αφορά τα ύδατα όπως έχουν οροθετηθεί με βάση το διεθνές ναυτικό δίκαιο και ότι τα κράτη μέλη μπορούν να υποβάλλουν αλλαγές στο ΘΧΣ μετά την υπογραφή των επιμέρους ΑΟΖ εφόσον εκκρεμούν
⦁ 21 Δεκεμβρίου 2023: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραπέμπει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη συμμόρφωση με την Οδηγία
⦁ 27 Φεβρουαρίου 2025: Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδικάζει την Ελλάδα για μη συμμόρφωση και την υποχρεώνει προς κάλυψη των δικαστικών εξόδων (υπόθεση C-128/24).
Οι διαπιστώσεις του Δικαστηρίου ήταν ότι:
⦁ Η Ελλάδα παρέβη τις υποχρεώσεις της από την Οδηγία.
⦁ Δεν ενέκρινε και δεν υπέβαλε χωροταξικά σχέδια.
⦁ Υπονομεύει τον περιβαλλοντικό και στρατηγικό σκοπό της Οδηγίας.
Δ. Οι Παρεμβάσεις μας στην Ευρωπαϊκή Σκηνή
Αναγνωρίζοντας τη σημασία του ζητήματος, κατέθεσα αμέσως μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, Ερώτηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητώντας να ενημερωθούμε για τις συνέπειες της ελληνικής καθυστέρησης και τις προτεινόμενες δράσεις.
Ασφαλώς, το γεγονός ότι η κυβέρνηση προχώρησε στη σύνταξη του σχεδίου και δεν χρειάστηκαν τρία χρόνια για την ολοκλήρωση του, όπως είχε δηλώσει στην απάντησή της στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2024, είναι θετικό. Το ερώτημα όμως παραμένει: Γιατί υπήρξε αυτή η καθυστέρηση; Η μη έγκαιρη στρατηγική προετοιμασία οδήγησε σε αυτή την περίπτωση σε απώλεια πολύτιμου χρόνου και ευρωπαϊκών πόρων, που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επαναληφθεί στο μέλλον, ειδικά όταν διακυβεύεται το εθνικό συμφέρον.
Ε. Σήμερα: Προκλήσεις και Προοπτικές
Σήμερα, ένας επικαιροποιημένος Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός είναι απαραίτητος για:
⦁ Την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας μέσω υπεράκτιων αιολικών πάρκων και εξορύξεων,
⦁ Την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της μοναδικής ελληνικής βιοποικιλότητας,
⦁ Την ενίσχυση της γεωπολιτικής σταθερότητας, με τεκμηριωμένη άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να μένει πίσω. Χρειάζεται ολοκληρωμένο σχεδιασμό και έμπρακτη εφαρμογή των χωροταξικών σχεδίων, ειδικά σε ευαίσθητες περιοχές όπως το Ιόνιο, το Κρητικό, το Αιγαίο και η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Πολιτικές οι οποίες έχουν να κάνουν με την εξωτερική πολιτική αλλά και με τη διαμόρφωση της θαλάσσιας στρατηγικής, είναι πάνω από κομματικές σκοπιμότητες. Στα πλαίσια αυτά πρέπει να κινηθεί η Ελλάδα και στην υπόθεση του υποθαλάσσιου καλωδίου Great Sea Interconnector (GSI) μεταξύ Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επιτάχυνση των διαδικασιών για την ολοκλήρωση αυτού του ευρωπαϊκού στρατηγικού έργου.
Σε μια εποχή γεμάτη προκλήσεις, χρειαζόμαστε και πάλι μια Ελλάδα που να σχεδιάζει, να διεκδικεί και να προστατεύει αποτελεσματικά το θαλάσσιο μέλλον της.
